Je hebt een drukke baan of bedrijf, een partner die ook veel werkt, opgroeiende kinderen en ouders op leeftijd die hulp nodig hebben. Misschien staat er wel een verhuizing op de planning, zit je in een verbouwing of ben je zelf de badkamer aan het opknappen. Je hoofd loopt over en je lijf is moe. Is dat dan een recipe for disaster? Dat hoeft niet, zegt psycholoog Gijs Coppens van platform OpenUp.

Coppens: "Er zijn altijd fases waarin je het drukker hebt dan normaal. Misschien gaat je kind net naar de middelbare school, ben je op je werk bezig met een ingewikkeld project of ligt je vader in het ziekenhuis. In dat geval is het heel normaal om stress te ervaren. Daar moet je dan even doorheen en daar krijg je ook heus niet meteen een burn-out van. Het gaat echter vaak mis als je structureel te druk bent en geen ruimte voor - of zicht op - ontspanning hebt. Dat kan een weekendje weg zijn, maar ook een wandeling of een potje tennis. Die heb je simpelweg nodig om op te laden. Maar misschien zeg je al wekenlang die tennisafspraak af omdat je te moe bent. Sla je de wandeling over omdat je die zonde van je tijd vindt. Je ontbijt niet meer zodat je eerder op kantoor bent en je luncht snel achter je bureau. Je werkdagen worden steeds langer. En dat weekendje weg heb je ook afgezegd, omdat je écht niet weg kon. Je verliest de controle over je eigen agenda, omdat er steeds belangrijker zaken zijn." 

"Komt dit je bekend voor? Dan is dat de eerste rode vlag. Je bent dan namelijk aan het inboeten op zelfzorgactiviteiten, die juist zo belangrijk zijn om mentaal en fysiek gezond te blijven."

Snikken bij het journaal

Maar hoe weet je dan dat je ongezond veel stress ervaart? Allereerst merk je dat mentaal, vertelt Coppens. Zowel op cognitief als emotioneel gebied begint het te kraken. "Je kunt je moeilijk concentreren en je kortetermijngeheugen laat je in de steek. Je komt niet meer op bepaalde woorden of namen of het lukt je maar niet om structuur aan te brengen in je to-do-lijst. En je hebt moeite om je emoties onder controle te houden: je bent sneller geïrriteerd, maakt ruzie met je partner over kleine dingen, schiet uit je slof naar je kinderen of zit ineens te snikken bij het journaal. Allemaal signalen dat je mentaal overbelast bent."

Naast je psyche, reageert ook je lichaam op langdurige overvraging. Ieder orgaan in je lichaam heeft namelijk 100 procent energie nodig, vertelt bedrijfsarts Maaike Wichgers van Mareis. "Energie die bestaat uit bouwstof, brandstof en zuurstof. Maar als je steeds maar door blijft gaan en vergeet om af en toe bij te tanken, raakt uiteindelijk je tank leeg - en je reservetank ook. Om dan toch door te kunnen gaan, schakelt je lichaam over op adrenaline. Normaal gesproken komt dat alleen vrij in acute situaties, zoals bij een examen of een sportwedstrijd. Adrenaline is eigenlijk lichaamseigen drugs, die je helpt om tijdelijk beter te presteren. Maar als je te lang te veel van jezelf hebt gevraagd, gaat jouw lijf die adrenaline langdurig inzetten om de boel draaiende te houden. Vlak voor een burn-out voelen veel mensen zich daarom juist heel goed: ze houden toch maar mooi alle ballen in de lucht. Maar uiteindelijk kunnen de bijnieren de hoge productie van adrenaline niet meer bijbenen, waardoor je weer energie tekort komt. Dat is het moment waarop bepaalde organen helemaal of gedeeltelijk worden afgesloten en je lichamelijke klachten krijgt. Je lichaam is dan letterlijk op."

Luisteren naar je lichaam

Hoe dat zich precies uit, verschilt per persoon, legt Wichgers uit. "Stress kan zich overal in het lichaam manifesteren. We kennen allemaal wel de stijve nek of schouders, maar je maag-darmstelsel kan bijvoorbeeld ook van slag raken. Je hebt geen eetlust, of juist heel veel honger. Je kunt last krijgen van hoofdpijn, duizeligheid, vermoeidheid, spierpijn of haaruitval en in- en doorslapen wordt steeds moeilijker. Omdat je weerstand laag is, ben je vatbaarder voor verkoudheid en infectieziekten. Chronische klachten als psoriasis, eczeem, herpes of rugpijn kunnen weer gaan opspelen. Uiteindelijk kunnen ook essentiële organen - hart, hersenen en longen - worden aangetast. Dat kan leiden tot bijvoorbeeld kortademigheid, hartritmestoornissen of zelfs een hartinfarct." Het is dus ontzettend belangrijk om te luisteren naar je lichaam, benadrukt Wichgers. "Dat geeft voortdurend signalen als het niet goed met je gaat. Als je die signalen leert herkennen, kun je op tijd het roer omgooien."

Coppens: "Mensen die uitvallen met een burn-out, hebben die vaak niet zien aankomen. Het zijn meestal perfectionistische mensen met een enorme drive: ze willen alle ballen tegelijk in de lucht houden. Maar dan gaat plotseling het licht uit en moeten ze aan zichzelf werken om weer op de rit te komen. Achteraf zien de meesten wel degelijk een patroon. In hoe ze met hun tijd omgingen, hoe weinig - of geen - tijd er was voor ontspanning en hoe ze maar door en door zijn blijven gaan - tot het niet meer ging." Wichgers: "Een burn-out bouwt zich op. Veel mensen denken dat het alleen wordt veroorzaakt door werk, maar dat is zeker niet zo. Misschien is je werk juist goed te doen, maar loopt het privé niet lekker of heb je financiële zorgen, waardoor je uiteindelijk opbrandt. Vaak is het een combinatie van factoren: als je ergens uit balans bent, ben je vatbaarder voor een burn-out."

Balans

Balans is dan ook het codewoord, zegt zowel Wichgers als Coppens. Hoe simpel het ook klinkt, om minder stress te ervaren, moet je meer ontspannen. "Denk maar aan topsporters", zegt Coppens. "Zij werken keihard en zijn enorm gefocust op hun taak. Maar een minstens zo belangrijk onderdeel van hun trainingsschema, is rust. Op de bank hangen, een film kijken, niets doen. Pas als inspanning en ontspanning in balans zijn, kunnen ze een topprestatie leveren." Ook het oppakken van hobby’s, gezond eten, bewegen en slaap(meditatie) is belangrijk om mentaal en fysiek gezond te blijven, benadrukt Wichgers.

Heb jij ook het gevoel dat je tegen een burn-out aanzit? Kijk dan eens kritisch naar je agenda, adviseert Coppens. Schrap taken waar je geen energie van krijgt en maak tijd voor dingen waar je van oplaadt. Niet moeten, maar mogen. "Natuurlijk zijn er dingen die gewoon moeten gebeuren. Als je stress krijgt van een financieel plan dat af moet, helpt het niet om te gaan tennissen. Maar het helpt wel om er, door op tijd te ontspannen, voor te zorgen dat je veerkrachtig genoeg bent om met al je verantwoordelijkheden om te gaan."